Historia Katedry

Początki działalności

Katedrę utworzono w roku 1946, jako Katedrę Mechaniki Technicznej na Wydziale Elektromechanicznym. Kierownikiem Katedry został z-ca profesora inż. Stanisław Bodaszewski urodzony w 1905 roku w Wiedniu. Dyplom magistra inżyniera uzyskał w 1926 roku na Politechnice Lwowskiej. Pracę naukową rozpoczął w 1944 roku u prof. Władysława Burzyńskiego, który był też promotorem Jego pracy doktorskiej, obronionej w 1950 roku. Profesor Stanisław Bodaszewski zakończył pracę w Politechnice Wrocławskiej w roku 1951.

Obowiązki kierownika katedry od 1952 roku pełnił mgr inż. Jerzy Zawadzki¹ urodzony w roku 1923. Studia rozpoczął we Lwowie, tytuł mgr inż. otrzymał w 1947 roku w AGH. W katedrze był zatrudniony od momentu jej powołania najpierw, jako młodszy asystent. Katedra zatrudniała też studentów Władysława Siutę i Jerzego Orłowskiego, jako tak zwanych demonstratorów. Ciężar organizacji katedry spoczywał od połowy 1947 roku na barkach trójki jeszcze wówczas studentów pod nadzorem dojeżdżającego z Gliwic profesora S. Bodaszewskiego.

W 1947 roku mgr inż. Jerzy Zawadzki zostaje adiunktem, młodszymi asystentami Jerzy Orłowski i Władysław Siuta. W przyszłości do katedry dołączą dwa zespoły funkcjonujące do września 1952 roku niezależnie, a to:

• Powstałe przy katedrze Elementów Maszyn Laboratorium Wytrzymałości Materiałów, którego organizatorem i kierownikiem był mgr inż. Marek Zakrzewski² urodzony w 1923 roku we Lwowie (syn Aleksandra prof. Uniwersytetu we Lwowie, a po wojnie we Wrocławiu). Rozpoczął studia podobnie jak Jerzy Zawadzki we Lwowie na Politechnice, a zakończył je w AGH w roku 1947. W Laboratorium pracowali ponadto Mirosław Kerber, jako Laborant oraz Władysław Święcicki (niezwykle utalentowany mistrz mechanik, dzięki niemu powstało wiele oryginalnych prototypowych urządzeń). Z kolei Mirosław Kerber był zdolnym i skrupulatnym doświadczalnikiem, który pod kierownictwem prof. Marka Zakrzewskiego opanował techniki wyznaczania własności mechanicznych materiałów. Przemysł dolnośląski praktycznie do lat 70. zlecał takie badania do Laboratorium.

• Powstała na Wydziale Lotniczym Katedra Budowy Płatowców kierowana przez z-cę profesora Jerzego Teisseyre³ urodzonego w 1902 roku we Lwowie. Jerzy Teisseyre studiował na Politechnice Lwowskiej, zaś po uzyskaniu dyplomu we Lwowie, studiował Mechanikę Lotu na Sorbonie. W czasie studiów na Sorbonie pracował w zakładach Renault, jako robotnik, zarabiając w ten sposób na utrzymanie w Paryżu. Przed II-gą wojną światową rozpoczął pracę, jako konstruktor samolotów w polskim przemyśle lotniczym. Był autorem kilku konstrukcji, które weszły do seryjnej produkcji. W czasie wojny podjął wędrówkę do Francji, w końcu do Anglii, skąd został delegowany przez rząd Wielkiej Brytanii do Turcji, gdzie organizował przemysł lotniczy, konstruował samoloty, powiększając swój dorobek o 16 nowych konstrukcji (w sumie ma ich 25) i organizował Wydział Lotniczy na Politechnice w Stambule, prowadząc na tym wydziale wszystkie wykłady kursowe dotyczące przedmiotów technicznych. Pracę na Politechnice Wrocławskiej rozpoczął w 1949 roku. Z chwilą przeniesienia Wydziału na Politechnikę Warszawską przeszedł na Wydział Mechaniczny Politechniki Wrocławskiej do Katedry Mechaniki. Od 1952 roku Katedra Mechaniki obejmowała obok powołanej w 1946 roku również Laboratorium Wytrzymałości Materiałów i przejętego po Wydziale Lotniczym profesora Jerzego Teisseyre. Profesor Jerzy Teisseyre publikuje od 1949 roku prace z zakresu mechaniki lotu i lotów kosmicznych.

Marek Zakrzewski zamieszcza pierwszą pracę w 1948 roku w Przeglądzie Mechanicznym. Jerzy Zawadzki publikacje zaczyna od podręczników wydając w 1951 roku „Metody rozwiązywania Układów Liniowo Sprężystych” w PZWS, następną jest pisana wspólnie z Władysławem Siutą „Mechanika”, która doczekała się 5 wydań i stała się renomowanym podręcznikiem akademickim.

Podobnie książka autorstwa S. Katarzyńskiego, S. Kocańdy i M. Zakrzewskiego „Badania własności mechanicznych metali” (wydanie pierwsze PWT 1956, wydanie trzecie 1964) stała się podstawowym podręcznikiem opisującym metody badań własności metali, aż do lat 70. Książką tą profesor Marek Zakrzewski zainicjował zainteresowania materiałoznawcze katedry.

Na Politechnice działał jeszcze czwarty ośrodek zajmujący się Mechaniką, to jest zakład Mechaniki Teoretycznej, kierowany przez profesora Władysława Ślebodzińskiego. Z tego zakładu wyszedł profesor Stefan Drobot i najmłodszy z ówczesnych matematyków zajmujący się częściowo Mechaniką Teoretyczną Adam Rybarski. Profesor Drobot współpracował z IPPT PAN, a ściślej z profesorem Wacławem Olszakiem (propozycji przejścia do katedry Mechaniki nie przedłożyli prof. Drobotowi ani Dziekan Wydziału Mechanicznego, ani Rektor Uczelni. Prof. Drobot wyemigrował do USA w 1957 roku). W Politechnice Lwowskiej kursowe wykłady z Mechaniki prowadzone były przez Profesora Stefana Banacha tradycja, więc uświęcała prowadzenie Mechaniki przez osoby z dorobkiem z zakresu Mechaniki Teoretycznej. Po wojnie praktykę tę na wszystkich Politechnikach zarzucono, łącząc dydaktykę i badania naukowe z zakresu mechaniki i wytrzymałości materiałów, z wyraźną preferencją skierowaną na wytrzymałość.

Politechnika Wrocławska miała pełną szansę kontynuowania tradycji lwowskiej, stało się jednak inaczej i to na pewno nie na korzyść procesu kształcenia. Odtąd kursy Mechaniki Technicznej kojarzono jednoznacznie z Wytrzymałością Materiałów, Teorią Sprężystości i Plastyczności i Mechaniką Techniczną. Następnym krokiem powodującym dalsze odchodzenie od tradycji lwowskiej było obniżenie wymiaru godzin przeznaczanych na matematykę i mechanikę w niektórych przypadkach do jednej trzeciej (to dorobek lat 80. i 90.). W przypadku Politechniki Wrocławskiej Katedra Mechaniki Technicznej nie prowadziła zajęć z Mechaniki Cieczy i badań z zakresu Mechaniki Teoretycznej. W latach 70. podjęto próbę przywrócenia zainteresowań Mechaniką Teoretyczną z pomocą uczestniczących w seminariach dynamiki matematyków. Byli to profesorowie Andrzej Krzywicki i Adam Rybarski (obaj z Uniwersytetu Wrocławskiego) i Bertold Lysik. W pewnym zakresie tematyka ta jest kontynuowana przez dr Grażynę Ziętek, prof. Macieja Kulisiewicza i doktora hab. Stanisława Piesiaka oraz profesora Marka Rybaczuka (obaj profesorowie są dziś pracownikami katedry Mechaniki i Inżynierii Materiałowej).

Pierwszy etap pracy katedry zakończony został obronami tzw. prac kandydackich (uzyskiwano tytuł Kandydata Nauk Technicznych) otwierających drogę do karier samodzielnego pracownika nauki przez mgr inż. Marka Zakrzewskiego i mgr inż. Jerzego Zawadzkiego. Obie obrony miały miejsce w 1954 roku. Obaj „Panowie Zet” jak mówiono na Politechnice‚ zostali zastępcami profesorów, docentami w 1957 i profesorami nadzwyczajnym w 1962. Marek Zakrzewski zostaje profesorem zwyczajnym w 1969 roku, a Jerzy Zawadzki w roku 1970. Tak, więc katedra po starcie w 1946 roku obsadzona przez dojeżdżającego z-cę profesora i składająca się poza kierownikiem z czterech pracowników, a to: adiunkta mgr inż. Jana Sobańskiego, młodszych asystentów w osobach Henryka Goliszczaka i Jerzego Zawadzkiego i demonstratora Władysława Siuty w roku 1954 zatrudniała już trzech tzw. samodzielnych pracowników nauki. Skład osobowy katedry był następujący:

• k.n.t. Jerzy Zawadzki kierownik katedry i kierownik Zakładu Mechaniki,
• k.n.t. Marek Zakrzewski kierownik Zakładu Wytrzymałości Materiałów i kierownik Laboratorium Wytrzymałości Materiałów,
• z-ca prof. Jerzy Teisseyre⁴,
• mgr inż. Bogusław Cieślar starszy asystent,⁵
• mgr inż. Jerzy Orłowski starszy asystent,
• mgr inż. Władysław Siuta adiunkt,
• mgr inż. Mieczysław Świątek starszy asystent,
• Mirosław Kerber laborant,
• Władysław Święcicki mistrz mechanik.

Rok akademicki 1953–54 kończy pierwszy etap rozwoju katedry. Uzyskała ona pod względem liczby profesorów pozycję unikalną na wydziale. W organizacji katedry i przygotowaniu zajęć dydaktycznych wybitną rolę obok profesorów odegrali Władysław Siuta i Jerzy Orłowski, byli przy tym wybitnie utalentowanymi wykładowcami.

Rozwój badań i powstanie Instytutu

W roku akademickim 1954–55 katedra została poważnie rozbudowana. Do jej składu dołączyli:

• mgr inż. Zdzisław Błotny asystent,
• mgr inż. Zdzisław Gabryszewski asystent,
• inż. Barbara Grzebska młodszy asystent,
• inż. Leszek Gołaski młodszy asystent,
• inż. Wacław Kasprzak młodszy asystent,
• inż. Marian Nowak młodszy asystent,
• inż. Bronisław Okołów młodszy asystent,
• inż. Teodor Torosiewicz młodszy asystent,
• inż. Ryszard Żuchowski młodszy asystent.

Katedra w roku akademickim 1954 prowadziła wykłady kursowe z zakresu Mechaniki i Wytrzymałości Materiałów na Wydziale macierzystym, jak również na Wydziałach Chemii, Elektrycznym, Łączności i Mechanizacji Rolnictwa, a w przyszłości na Wydziale Mechaniczno Energetycznym.

Rozpoczęte przez Marka Zakrzewskiego i Jerzego Zawadzkiego badania zadecydowały o zainteresowaniach naukowych katedry na lata 50. i 60. Oczywiście zgodnie z tradycją lwowską prace kandydackie dotyczyły hipotez wytężeniowych. Marek Zakrzewski opracował „Hipotezę złomu kruchego” (streszczenie pracy opublikowano w sprawozdaniach WTN w 1956 roku, a pełny tekst w Pracach WTN nr 94 z 1958 roku). Jerzy Zawadzki zatytułował swoją pracę „Ciśnienie zredukowane, jako jeden z parametrów wytężenia” z podtytułem „Przyrost energii swobodnej, jako miara wytężenia”. Pracę opublikowały Rozprawy Inżynierskie w roczniku 1957 w tomie 5, zeszycie 3. Jerzy Zawadzki swe zainteresowania kierował na zastosowania polimerów, jako materiału konstrukcyjnego.

Stąd główny dorobek w latach 5keywords0. i 60. związany jest z analizą wytrzymałości polimerów i reologią tworzyw sztucznych. Profesor publikuje swoje prace w Zeitschrift für Angewandte Mathematik und Mechanik, a także w Biuletynie PAN. Profesor Jerzy Zawadzki do końca swej twórczej pracy zajmował się reologią materiałów, był niezwykle płodny, opublikował około 190 prac. Swój dorobek podsumował w monografii zamieszczonej w „Metodach doświadczalnych mechaniki ciała stałego”, wydanej przez Komitet Mechaniki PAN pod redakcją Wojciecha Szczepińskiego PWN 1984. Dorobek J. Zawadzkiego to Część II tej monografii zatytułowana „Własności reologiczne materiałów”. Tematyka ta stanowiła główne zainteresowanie dużego zespołu pracującego najpierw w katedrze Mechaniki Technicznej, a następnie po 1963 roku w Instytucie Materiałoznawstwa i Mechaniki Technicznej.

Profesor Marek Zakrzewski łączył zainteresowania wytrzymałością materiałów z materiałoznawstwem stąd, jako współtwórca Instytutów na uczelni nazwał swój, Instytutem Materiałoznawstwa, w roku 69 uzupełniono jego nazwę o Mechanikę Techniczną tak, że ostatecznie był to Instytut Materiałoznawstwa i Mechaniki Technicznej. Profesor M. Zakrzewski zainicjował szereg nowych kierunków badań, między innymi badania z zakresu Mechaniki Pękania, kontynuowane przez Leszka Gołaskiego. Sformułował też nową hipotezę energetyczną uzupełnioną następnie przez L. Gołaskiego, który dołączył do niej człon obrazujący energię dyslokacji, ostatnie prace z tego zakresu prowadzone w Instytucie należały do R. Błotnego i J. Kalety. Ten ostatni dokonał próby szacowania energii występującej w procesach krzyżowych towarzyszących obciążaniu materiału. M. Zakrzewski zainicjował też badania zmęczeniowe kontynuowane przez T. Porębskiego, który specjalizował się w badaniach zmęczeniowych pod obciążeniami poliharmonicznymi. Praktycznie do roku 1970 znaczna część Instytutu kontynuowała programy M. Zakrzewskiego. Wręcz hobbystycznym zainteresowaniem Zakrzewskiego była budowa układu, w którym materiał poddany byłby równomiernemu stanowi naprężenia (przy równych trzech składowych głównych), co miało być testem hipotezy M.T. Hubera. Drugą dominującą postacią był J. Zawadzki, tandem „Panów Zet” odgrywał kluczową rolę w życiu Instytutu. Zespoły młodych pracowników szczególnie dużo zawdzięczają prof. M. Zakrzewskiemu, który dla wielu stał się mistrzem o wielkiej pomysłowości w inicjowaniu nowych kierunków badań, a także wiedzy, życzliwości i kultury. Jego stosunek do młodych pracowników był na Politechnice, szczególnie na Wydziale Mechanicznym ewenementem, oczywiście za wyjątkiem środowiska matematyków. Stąd też cała obsada Katedry Mechaniki i Inżynierii Materiałowej to bezpośrednio lub pośrednio Jego wychowankowie z wyjątkiem zespołów zajmujących się Inżynierią Materiałową.

Poważna rozbudowa Katedry w roku 1954, a następnie Instytutu w roku 1963 doprowadziła do powstania silnych zespołów i znacznego rozszerzenia zakresu badań. Nastąpił też okres bardzo intensywnego zdobywania stopni i tytułów naukowych potwierdzony obronionymi doktoratami:

• Tadeusza Porębskiego 1961
• Bogusława Cieślara 1962
• Zdzisława Gabryszewskiego 1962
• Wacława Kasprzaka 1962
• Jerzego Henryka Teisseyre 1962
• Barbary Gabryszewskiej 1964
• Leszka Gołaskiego 1964
• Bronisława Okołowa 1964
• Ryszarda Żuchowskiego 1964

i w końcu pracami habilitacyjnymi

• Tadeusza Porębskiego 1965
• Wacława Kasprzaka 1967
• Zdzisława Gabryszewskiego 1968
• Mariana Nowaka 1973
• Ewalda Machy 1980⁶
• Macieja Kulisiewicza 1986
• Ryszarda Żuchowskiego 1987
• Radosława Iwankiewicza 1993⁷
• Marka Rybaczuka 1994
• Jerzego Kalety 1998
• Mieczysława Szaty 2002
• Stanisława Piesiaka 2003
• Wojciecha Błażejewskiego 2015.

E. Macha, M. Kulisiewicz, R. Iwankiewicz, M. Rybaczuk, J. Kaleta, M. Szata, S. Piesiak to właściwie już trzecie pokolenie pracowników Instytutu i Katedry, a W. Błażejewski otwiera czwarte, do tego ostatniego należy też Jerzy Detyna, początkowo pracownik Instytutu Konstrukcji i Eksploatacji Maszyn.

Drugie pokolenie pracowników nauki Instytutu rozwinęło badania:

• Tadeusz Porębski⁸ – zmęczeniowe, głównie zmierzające do uzyskania materiału doświadczalnego pozwalającego testować hipotezę Minera, co w owym czasie było gorącym tematem badań nad procesem zmęczenia materiału. Obok tego pracowano nad powłokami ochronnymi zwiększającymi czas życia materiału.

• Zdzisław Gabryszewski⁹ – prowadził badania z zakresu teorii sprężystości i plastyczności (w roku 2001 wydał skrypt poświęcony tej tematyce). W szczególności zajmował się problemem teorii plastyczności dla ciał anizotropowych, prawem odkształceń objętościowych, efektami termicznymi w laminatach zbrojonych, sprzężeniami pól termicznych i pola odkształcenia. Część tego dorobku podsumował w wydanej w roku 1991 przez PWN monografii napisanej wspólnie z J. Gronostajskim p.t. „Mechanika procesów obróbki plastycznej”.

• Wacław Kasprzak – prowadził prace dotyczące projektowania pomiarów tensometrycznych i przetwarzania ich wyników przy założeniu, że pomiary te mają dać pełny obraz wytężenia konstrukcji, ich podsumowanie opublikowano w opracowaniu autorstwa R. Kapały, B. Lysika i W. Kasprzaka w Przeglądzie Prac, seria miernictwo, wyd. Politechniki Wrocławskiej 1968 z.2. Także prace poświęcone pomiarom naprężenia za pomocą promieni X, publikowane w Archiwum Hutnictwa i Biuletynie PAN. Prace dotyczące projektowania pomiarów tensometrycznych były kontynuowane do lat 70.

Opublikowano wtedy wspólnie z B. Lysikiem tzw. wielostopniową metodę budowy modeli matematycznych podającą rozkłady naprężenia w konstrukcjach (Bul. De L’Ac. Ser. Sci. Techn. 1977 v. 25.). Przy okazji pomiarów przy pomocy promieni X podano wspólnie z M. Wojtasem metodę pomiaru naprężenia w obszarze rzędu jednego ziarna, opublikowaną również w Biuletynie AN i metodę obliczania stałych sprężystych polikryształu na podstawie stałych sprężystych monokryształu opublikowaną w Archiwum Hutnictwa. Co ciekawe dzięki tej ostatniej otrzymano stałe sprężyste polikryształu stosunkowo bliskie rzeczywistych wartości, przy założeniu, że moduł polikryształu jest wyznaczany, jako wartość oczekiwana z dystrybuanty rozkładu modułów monokryształu (jeśli w polikrysztale nie ma uprzywilejowanych orientacji). W latach 80. prowadzono wspólnie z B. Lysikiem i M. Rybaczukiem prace poświęcone Analizie Wymiarowej i budowie modeli matematycznych w oparciu o wyniki eksperymentu, ich podsumowanie podano w monografii „Dimensional Analysis in the Identification of Mathematical Models” wydanej przez World Scientific w 1990 roku i w drugim rozszerzonym wydaniu pt „Measurements, Dimensions, Invariant Models and Fractals” w 2004 roku we Lwowie.

• Leszek Gołaski¹⁰ – pracował w Politechnice Wrocławskiej do 1986 roku, potem zatrudnił się w Politechnice Świętokrzyskiej. Początkowo zajmował się projektowaniem pomiarów tensometrycznych (prace wspólne z W. Kasprzakiem), następnie zajął się badaniem efektów procesu zmęczenia w skali mikroskopowej (ściślej badaniami struktury domenowej) oraz zmianami tłumienia fal ultradźwiękowych w procesie zmęczenia. Badał przejście plastyczno-kruche przy różnych mechanizmach odkształcania. Prace te były publikowane w Pracach Naukowych Instytutu i częściowo podsumowane w wspólnym z M. Zakrzewskim referacie na V Congresss of Material Testing w Budapeszcie i w Archiwum Hutnictwa z 1967 roku zeszyt 2. pod tytułem „O niektórych aspektach dekohezji zmęczeniowej”. W latach 80. L. Gołaski tworzy zespół zajmujący się mechaniką pękania, a szczególnie śledzeniem procesu niszczenia za pomocą pomiarów emisji akustycznej. Po nawiązaniu współpracy z Derek’iem Hull’em opublikował z nim i Maciejem Kumosą11 prace opisujące proces uszkodzeń w rurach z laminatów zbrojonych w Journal of Acustic Emission 1982 v1, nr. 2 i w Proceedings of the International Conference, Stockholm 1981.

• Marian Nowak¹¹ – całe swoje naukowe życie poświęcił badaniu własności wytrzymałościowych tworzyw sztucznych, do tej problematyki należy lwia część Jego prac. Miał ambicję wydania katalogu własności wszystkich produkowanych w Polsce tworzyw sztucznych. Był pod koniec lat 80. bardzo bliski zrealizowania tego celu. Współpracował z J. Zawadzkim, poważna część dorobku doświadczalnego z zakresu reologii tworzyw sztucznych jest Jego współautorstwa. Badania własności tworzyw dotyczyły wytrzymałości doraźnej, starzenia, wpływu warunków klimatycznych, jak również wytrzymałości zmęczeniowej, działania karbu, korozji matrycy. Znaczną część badań poświęcono wpływowi środowiska agresywnego na wytrzymałość tworzyw. Profesor M. Nowak publikował swe prace w Rozprawach Inżynierskich i w Maschinenbau Technik (głównie prace o wyraźnych wskazówkach dotyczących zastosowań), w Archiwum Nauki o Materiałach i Materialprufung (dotyczące zjawisk zachodzących w materiałach). Opublikował też serię prac poświęconych metodom badań tworzyw.

• Bronisław Okołów – rozpoczął badania związane z konstrukcją turbogeneratorów w dawnych zakładach Dolmel podając metodę obliczeń układu pierścieni wirujących, podobnie opracował wspólnie z Zdzisławem Murzyńskim, Bogusławem Cieślarem i Władysławem Siutą przybliżone rozwiązanie powłoki walcowej obciążonej asymetrycznie, to ostatnie opracowanie pozwoliło na konstrukcje bębnów maszyn górnictwa odkrywkowego. Oba opracowania opublikowano w Przeglądzie Mechanicznym w roku 1961. Pozostałe prace poświęcił pełzaniu płyt, także pełzaniu taśm zbrojonych i problemom reostateczności płyt.

• Ryszard Żuchowski¹² – rozpoczął badania nad wykrywaniem odkształceń plastycznych za pomocą zmian pochłaniania promieniowania gamma oraz wpływem warstwy powierzchniowej na wytrzymałość materiałów. W latach 70. zajął się zmęczeniem cieplnym. Dorobek z tego zakresu został opublikowany wspólnie z Norbertem Bubą w Res Mechanica w 1982 roku v.5 nr.4 oraz w materiałach międzynarodowej konferencji, a to 8 Kongresu w Budapeszcie w 1982 roku w trzech pracach wspólnie z A. Pszonką i L. Korusiewiczem. Badania stopnia zmęczenia materiału w oparciu o emisję akustyczną opublikował wspólnie z L. Korusiewiczem w Journal of Acustic Emission w 1983 v. 2, nr. 4 i Res Mechanica 1983 v. 6, nr. 3. Ostatnie prace R. Żuchowskiego dotyczą kryterium zniszczenia w oparciu o pracę właściwą odkształcenia, zamieszczone wspólnie z L. Korusiewiczem w Rozprawach Inżynierskich 1984, T.32, z.4, razem z L. Ziętkowskim w Archives of Mechanics 1987 v. 39, z. 3 oraz w licznych materiałach konferencyjnych. W roku 1989 ukazała się w Res Mechanica (vol. 27) jedna z ważniejszych prac R. Żuchowskiego pt. „Miara zniszczenia materiału i kryterium zniszczenia na podstawie pracy właściwej odkształcenia”.

Trzecie pokolenie pracowników nauki Instytutu rozpoczyna swoje kariery naukowe już korzystając z negatywnych doświadczę swych starszych kolegów, zaczyna pracę po studiach doktoranckich, odbywa staże, lub krótkie pobyty w liczących się ośrodkach naukowych i publikuje w czasopismach anglojęzycznych, często z listy filafelfijskiej. Do pokolenia tego należą:

• Radosław Iwankiewicz, był bardzo krótko pracownikiem Instytutu. Jest autorem metody obliczeń drgań układów dynamicznych wymuszanych serią impulsów o rozkładzie Poissona.

• Jerzy Kaleta, autor energetycznej hipotezy zmęczeniowej uwzględniającej rozpraszanie energii w procesach stowarzyszonych ze zmęczeniem, a także prac pozwalających na odkrycie momentu wystąpienia pierwszych odkształceń plastycznych w materiale na podstawie badań efektów magnetycznych. Prace te rozszerzył następnie o badania energii pochłanianej w efektach krzyżowych towarzyszących zmęczeniu. Jerzy Kaleta rozszerza kierunki badań Instytutu i przyszłej Katedry o badania materiałów funkcjonalnych. Jest też promotorem wielu prac doktorskich zarówno ukończonych, jak i prowadzonych z tego zakresu.

• Maciej Kulisiewicz, koncentruje swe badania nad identyfikacją układów dynamicznych o wielu stopniach swobody, następnie rozszerza o identyfikację układów nieliniowych o wielu stopniach swobody. Bardzo poważna ilość tych prac szczególnie z końca lat 90. i 2000. to prace wspólne ze Stanisławem Piesiakiem. Podobną problematyką zajmuje się też dr Mirosław Bocian uzupełniając metody identyfikacji układów dynamicznych badaniem przy wymuszeniach impulsowych. Razem utworzyli silny ośrodek badań dynamicznych dysponujący pełnym wyposażeniem do prac eksperymentalnych, co było w Polsce do niedawna rzadkością.

• Ewald Macha, przed doktoratem pracował nad algorytmami przetwarzania wyników pomiarów tensometrycznych, następnie zajął się modelami matematycznymi procesu zmęczenia pod obciążeniami wieloosiowymi. Po habilitacji przeniósł się do Opola.

• Marek Rybaczuk, pracował nad wykorzystaniem Analizy Wymiarowej w procedurach identyfikacji (prace wspólne z W. Kasprzakiem), jest twórcą uogólnienia Twierdzenia Pi, po włączeniu do przestrzeni wymiarowej całego zbioru liczb rzeczywistych oraz twórcą modeli opartych na Teorii Fraktali.

• Mieczysław Szata, zajmował się analizą wymiarową i jej zastosowaniem w doświadczeniach związanych z identyfikacją modeli dynamicznych i zmęczeniowych, a także Mechaniką Pękania. Do Niego należy opis energetyczny procesu pękania.

• Grażyna Ziętek, całą swoją działalność poświęca związkom konstytutywnym, rozpoczyna od modeli ciała lepko sprężystego, ostatnio zajmuje się modelami związków dla materiałów z indukowaną odkształceniem plastycznym przemianą fazową. Swoje doświadczenie matematyczne w zakresie budowy modeli matematycznych związków konstytutywnych wykorzystuje w budowie modeli matematycznych materiałów „smart” zastosowanych do konstrukcji mechanizmów. Posiada duży dorobek publikowany w renomowanych czasopismach, w dużej mierze wspólnie z profesorem Zenonem Mrozem z IPPT PAN.

Wszyscy wymienieni ostatnio uczeni są czynnymi pracownikami nauki i swoją historię zapewne uzupełnią o następne osiągnięcia, w ich przypadku właściwie nie można mówić o historii. Te krótkie wzmianki zamieszczono tu, by uzupełnić dorobek Instytutu, bo w czasie jego funkcjonowania został osiągnięty. Oczywiście w Instytucie i Katedrze pracują już dwaj doktorzy habilitowani młodszego pokolenia, a to dr hab. Jerzy Detyna prowadzący duży zespół młodych pracowników nauki interesujących się biomechaniką i dr hab. Wojciech Błażejewski znany w Polsce specjalista od budowy zbiorników ciśnieniowych i biorący udział w programach europejskich zajmujących się zastosowaniem wodoru w środkach transportu.

Obie jednostki zarówno Katedra Mechaniki Technicznej i Instytut Materiałoznawstwa i Mechaniki Technicznej prowadziły współpracę z ośrodkami krajowymi, a to z Katedrą Mechaniki Politechniki Gliwickiej głównie z profesorem Bogdanem Skalmierskim, z Katedrą Mechaniki Politechniki Krakowskiej z profesorem Januszem Walczakiem oraz z profesorem Stanisławem Kocańdą z Wojskowej Akademii Technicznej. Wszyscy trzej profesorzy brali udział w kształceniu na prowadzonych przez uczelnie studiach doktoranckich, konsultowali też prowadzony proces badań. W drugiej połowie lat 70. Instytut prowadził też coroczne konkursy w ramach, których nagradzano prace poświęcone hipotezom zmęczeniowym z nagrodami pieniężnymi ufundowanymi przez dr Aleksandra Kopcia, w owym czasie Ministra Przemysłu Maszynowego. Przewodniczącym jury konkursu był Profesor Stanisław Kocańda.

Współpracę podjęto też z ośrodkami zagranicznymi, a to Uniwersytetem Technicznym w Dreźnie, ścisłą współpracę w końcu lat 80. nawiązano też z Profesorem V.V. Panasyukiem z Instytutu A.N. Ukrainy we Lwowie. Dotyczyła ona Mechaniki Pękania i doprowadziła do ożywienia badań w tym zakresie w Instytucie. Z inicjatywy Profesorów S. Sahna z Drezna, V.V. Panasyuka i W. Kasprzaka powołano instytucje „Letnich Szkół Mechaniki Pękania”¹³, która funkcjonuje nieprzerwanie od roku 1995 i jest akredytowana przy ESIS. W latach 70. prowadzono współpracę z Profesorami E. Haugiem i V. Komkowem z USA dotyczącą rozwoju algorytmów do przetwarzania wyników badań w mechanice ośrodków.

Współpraca z Niemcami była bardzo owocna i objęła kilka ośrodków. W roku 1986 nawiązano kontakty z prof. H. Harrigiem (Universität Gesamthochschule Essen, później Bremer Baumwollborse/Faserinstitut Bremen) w zakresie zmęczenia materiałów oraz stali spiekanych. Podobną tematykę podjęto w współpracy z prof. D. Eiflerem (od 1991 roku pracującym w Universität Gesamthochschule Essen, a następnie od 1994 roku w TU Kaiserlautern)). Kluczowe znaczenie dla rozwoju mechaniki kompozytów miała zainicjonowana już w końcu lat 90. współpraca z Uniwersytetem w Dreźnie (prof. W. Hufenbach) i od 2006 roku z Uniwersytetem w Chemnitz (prof. L. Kroll). Udział w wielu projektach europejskich z zakresu wysokociśnieniowych zbiorników kompozytowych był możliwy dzięki wsparciu uzyskanemu w roku 2003 ze strony TU Karslautern (prof. M. Neitzel, Institut für Verbundwerkstoffe GmbH). Intensywnie, od roku 1966 rozwijana była współpraca z TU Karlsruhe (prof. G. Ernst), z której skorzystali doktoranci i uczeni kilku wydziałów Politechniki Wrocławskiej. W 1999 roku podjęto wspólne prace dotyczące przemiany martenzytycznej indukowanej odkształceniem plastycznym z TU Siegen (prof. H. J. Chist). Ważne były kontakty i wspólnie realizowane projekty międzynarodowe z takimi partnerami jak Bundesesanstalt für Materialfoschung und prufung – BAM (Dr G. Mair), centrum badawcze firmy Daimler (Dr J. Zieger), czy Frainhofer – Institut für Zerstorunggsfreie Prufverfahren, Institutsteil Dresden-IZFP-D (prof. E. Zschech).

Instytut Materiałoznawstwa i Mechaniki Technicznej, a obecnie Katedra Mechaniki i Inżynierii Materiałowej był inicjatorem indywidualnego toku studiów prowadzonego na Wydziale Mechanicznym, w pierwszej wersji prowadzono te studia, jako przygotowanie uzdolnionej młodzieży do studiów doktoranckich, próbowano też organizować je, jako studia między uczelniane (głównie w zakresie bio). Aktualnie są prowadzone przez Prof. J. Kaletę i poświęcone inżynierii materiałowej.

Katedra Mechaniki i Inżynierii Materiałowej

Katedrę powołano w roku 2014 likwidując Instytut Materiałoznawstwa i Mechaniki Technicznej, w skład katedry weszły wszystkie zespoły Instytutu za wyjątkiem Metaloznawstwa. Katedra obejmuje zespoły pracujące w obrębie dyscypliny Mechanika, a także powstałe na przełomie lat 80. i 90. z inicjatywy profesora J. Kalety zespoły zajmujące się Inżynierią Materiałową. Organizatorem tych prac był profesor Krzysztof Maruszewski¹⁴, który stworzył zespół badawczy zajmujący się wytwarzaniem, badaniem i identyfikacją właściwości nanomateriałów uzyskiwanych technologiami zol-żel. Badaniami objęto między innymi biosensory optyczne, antybakteryjne powłoki do impregnacji tkanin syntezę kul krzemionkowych domieszkowanych substancjami magnetycznymi oraz powłok ceramicznych, jako bariery ochronnej i transportującej leki na implantach. Osiągnięcia tego zespołu uzyskały wiele medali i nagród w międzynarodowych konkursach innowacyjności. Utworzono Europejskie Centrum Doskonałości „Sol-Gel Materials and Nanotechnology” – SGM&N i zainicjowano cykliczną międzynarodową konferencję „Sol-Gel Materials”. Utworzono też Laboratorium Materiałów Zol-Żelowych i Nanotechnologii. Grupa wychowanków tego zespołu (czwórka doktorów) kontynuuje opisane prace i zbliża się do habilitacji. Po odejściu profesora K. Maruszewskiego z Politechniki Wrocławskiej opiekę nad zespołem przejął profesor Jerzy Kaleta, który w oparciu o Fundusze Unijne i Granty znacznie rozbudował laboratoria16, powiększając ich powierzchnie i wyposażając w unikalny sprzęt do prowadzenia badań. Nawiązał też ścisłe kontakty z europejskimi zespołami naukowymi pracującymi w podobnych, co katedra dziedzinach.

Prof. Jerzy Kaleta rozszerzył zakres zainteresowań Mechaniki Technicznej o badania nad rodziną materiałów funkcjonalnych. Badania te dotyczą charakterystyk materiałów oraz konstrukcji elementów maszyn z nich zbudowanych. Szczegółowy opis prac przedstawiono w monografii J. Kaleta „Materiały Magnetyczne SMART – Budowa, wytwarzanie, badanie własności, zastosowanie” wydanej przez Oficynę wydawniczą Politechniki Wrocławskiej w roku 2013.

Badania materiałów „smart”, ich zastosowania i Inżynieria Materiałowa to obecnie główne kierunki badań katedry, zapiszą one jej historię w najbliższych latach. Katedra posiada ciekawe laboratoria rozwijane i wyposażane od wielu lat. Warto zaznaczyć, że były to pierwsze w Polsce w pełni skomputeryzowane i to już w 1974 roku. Instytut w latach 70. pracował nad komputeryzacją prac doświadczalnych w programach ogólnopolskich, prowadził też prace nad odpowiednim do tego celu sprzętem. Od 1968 roku laboratorium Instytutu miało pełne wyposażenie do analizy modalnej konstrukcji mechanicznych, uzyskało też w latach 90. pełne wyposażenie do badań zmęczeniowych. Od lat 50. Laboratorium dysponowało tensometrami umożliwiającymi analizę stanu naprężenia w konstrukcjach mechanicznych. Wielkim sukcesem ostatnich lat pracy instytutu była organizacja dwu laboratoriów specjalizujących się w badaniach z zakresu Inżynierii materiałowej, a to:

Laboratorium wielofunkcyjnych materiałów amorficznych i krystalicznych zdolnego do wytwarzania tych materiałów metodami szybkiego chłodzenia w postaci taśm o grubości około 0,025 mm i prętów o średnicy kilku mm oraz wyposażonego w sprzęt do badania własności materiałów i śledzenia procesu krystalizacji. Laboratorium dysponuje urządzeniami do przygotowania próbek i ich obróbki termicznej oraz umożliwia badania własności fizycznych materiałów w tym w obecności zewnętrznego pola magnetycznego (do 9 T) w szerokim zakresie temperatur (2–400 K), ponadto na wyposażeniu Laboratorium znajduje się mikroskop sił atomowych z dodatkowymi modułami takimi jak LFM i MFM do badania topografii powierzchni, obecności wtrąceń i struktury domenowej.

Laboratorium materiałów zol-żel nanotechnologii. Do ciekawego wyposażenia tego laboratorium należą: dyfraktometr RTG, skaningowy mikroskop elektronowy z przystawką EDS, porozymetr, spektrometr Ramana i spektrometr fluorescencyjny, a także spektrometr absorpcyjny. Wszystkie te laboratoria weszły w skład katedry Mechaniki i Inżynierii Materiałowej.

Kończąc opis historii katedry, zainteresowanych jej dorobkiem i specjalizacją naukową jej pracowników odsyłamy do stron WWW katedry.

Wrocław październik 2015.